جنگل‌های بنه خراسان جنوبی در چنگال تَشی

به گزارش کنکاش فردا، جنگل بنه استند نهبندان اسفندماه ۱۳۹۷ در فهرست آثار طبیعی ملی به ثبت رسید و با وجود اقلیم خشک منطقه حدود ۲۵۴ هزار و ۹۱۰ هکتار جنگل بنه و بادامشک به‌صورت پراکنده در شهرستان مرزی نهبندان وجود دارد که عمده رویشگاه‌های درختان جنگلی در رشته کوه حوری، کوه بهاران، انجیرک، ارتفاعات عربخانه، سمافات، چهار فرسخ، استند و کوه بادامشک است.

بَنِه یا پسته کوهی با نام علمی Pistacia atlantica درختی با ارتفاع هفت یا ۹ متر است که در مناطق کوهستانی خراسان جنوبی روییده می‌شود و میوه این درخت همزمان با رسیدن خرما در مناطق گرمسیری می‌رسد که قابل مصرف بوده و نام دیگر بنه، پسته کوهی و سقز است.

این روزها حال و روز درختان بنه خوش نیست، در روزهایی که خشکسالی‌های چندین ساله رمق بنه‌زارها را گرفته، کمبود خوراک در سرمای پاییزی نیز جانور تشی را به جان درختان انداخته به گونه‌ای که این جانوران شبگرد در دسته‌های ۲ تا ۱۰ تایی به تنه درختان بنه هجوم می‌برند و با دندان‌های تیز خود پوسته پایین درختان بنه را می‌جوند.

امسال به دلیل شدت خشکسالی خسارت تشی در جنگل‌های بنه و مزارع کشاورزی خراسان جنوبی نسبت به ۲ سال قبل افزایش یافته به گونه‌ای که این جانور به ۵۰ هزار هکتار از جنگل‌های بنه این استان خسارت وارد کرده و پنج درصد درختان هم خشک شده‌اند.

تشی در کنار خشکسالی مهمترین عاملی است که جنگل‌های خراسان جنوبی را تهدید می‌کند و طی سال‌های اخیر برای نجات جنگل‌های استان کار سنگ‌چینی در اطراف درختان به‌صورت محدود انجام شده است.

در گذشته تشی توسط پلنگ و سایر گونه‌های گوشتخوار شکار می‌شد که به دلیل نبود پلنگ در جنگل‌های بنه خراسان جنوبی، جمعیت تشی‌ها در برخی نقاط استان بیش از حد افزایش یافته، تعدیل جمعیت تشی به عنوان یکی از راهکارها در راستای کاهش خسارت آن توسط کارشناسان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری و اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی پیشنهاد می‌شود ولی تاکنون اجرایی نشده است.

ایجاد مانع فیزیکی در اطراف درختان بنه به ۲ روش سنگ‌چینی و حصارکشی با تورهای فلزی از دیگر راهکارهای پیشنهادی کارشناسان محیط زیست و منابع طبیعی است که انجام سنگ‌چینی در اطراف درختان با توجه به وسعت زیاد جنگل‌ها کار سختی است و احتمال سرقت تورهای فلزی هم علیرغم هزینه زیاد وجود دارد، از طرف دیگر با ایجاد مانع در اطراف درختان، این جانور مجبور است برای تامین غذای خود به سایر بخش‌ها از جمله مزارع کشاورزی خسارت وارد کند.

چرا تشی به درختان هجوم می‌برد؟

معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی در پاسخ به این پرسش گفت: دندان‌های این جانور دائما در حال رشد است و با جویدن پوست درختان باید دندان خود را کوتاه کند بنابراین اگر این اقدام را انجام ندهد، به مشکلات جدی دچار می‌شود.

بهمن مودی افزود: تشی از روی ناچاری به جویدن پوسته درختان اقدام می‌کند و در این شرایط خشکسالی که درختان براثر کم‌آبی بی‌رمق شده‌اند، هجوم تشی به درختان فشار را بر آنها بیشتر می‌کند.

وی گفت: تشی جانوری شب فعال است و تعدیل آن هم کار نسبتا سختی محسوب می‌شود.

معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی اظهار داشت: در سال جاری به دلیل خشکسالی حجم خسارت تشی به درختان بنه خراسان جنوبی افزایش یافته است.

وی گفت: در گذشته جمعیت تشی توسط پلنگ و سایر گونه‌های گوشتخوار کنترل می‌شد که به دلیل از بین رفتن و کم شدن آنها، جمعیت تشی‌ در چند سال اخیر در برخی نقاط استان از جمله شهرستان‌های نهبندان و زیرکوه افزایش یافته است.

مودی بیان کرد: خشکسالی در مناطقی از جمله جنوب و جنوب غربی استان، درختان بنه را بی‌رمق کرده و از طرفی هجوم تشی باعث می‌شود تا درختان آسیب‌پذیرتر شوند.

راهکار چیست؟ 

این سوالی است که رییس اداره جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی به آن پاسخ داد و گفت: حصارکشی درختان با استفاده از سنگ‌چینی و تورهای فلزی یکی از راهکاری مقابله‌ای برای توقف خسارت این جانور است.

عباسعلی محمودی افزود: استفاده از تورهای فلزی در اطراف درختان هزینه‌بر و نیازمند اعتبارات کلان است، از طرفی امکان سرقت آن توسط برخی افراد وجود دارد.

وی گفت: سنگ‌چین کردن اطراف درختان هم با توجه به حجم بالای جنگل‌ها کار سخت و تقریبا نشدنی است اما اگر از ظرفیت جوامع محلی استفاده شود تا حدوی می‌توان این کار را در اطراف درختان خیلی ارزشمند انجام داد.

رییس اداره جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی تصریح کرد: با توجه به شرایط محیطی موجود، تجدید حیات گونه “بنه” امکان ندارد و اگر نابودی این درختان ادامه داشته باشد به‌زودی شاهد انقراض این گونه ارزشمند خواهیم بود.

وی افزود: با توجه به طول عمر ۱۵ ساله تشی و زادآوری آن که در هر سال یک تا چهار بچه می‌زاید، خطر جدی برای درختان بنه محسوب می‌شود و سال‌های ۹۸ و ۹۹ به دلیل ترسالی هجوم کم تشی را به درختان بنه داشتیم ولی در سال جاری به دلیل تشدید خشکسالی حجم خسارت افزایش یافته است.

محمودی گفت: یکی از اقدامات، کاهش جمعیت این جانور است که در این زمینه در حال رایزنی با حفاظت محیط زیست هستیم.

تعدیل جمعیت تشی نیازمند کار مطالعاتی است 

اما معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی درباره اقدام برای کاهش جمعیت این جانور معتقد است که تشی به عنوان یکی از گونه‌های جانوری نباید از نظر جمعیت به‌شدت کاهش یابد و از نظر مسائل اخلاقی نابودی مطلق این جانور درست نیست.

مودی با اذعان به اینکه تشی خسارت‌هایی را به بخش کشاورزی و عرصه‌های طبیعی وارد می‌کند افزود: در راستای مقابله با تشی یک گزینه پیشنهادی تعدیل جمعیت آن از طریق صدور مجوز شکار است و دوم زنده‌گیری و انتقال به نقطه دیگر است.

وی گفت: انتقال به نقطه دیگر کار سختی است و از طرفی با این کار معضل را به سایر نقاط منتقل خواهیم کرد و این گزینه قابل اجرا نیست.

معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی بیان کرد: در زمینه تعدیل جمعیت تشی هم باید کار مطالعاتی انجام شود که اگر جمعیت واقعی حیوان در منطقه بالاست به چه نسبت جمعیت آن را تعدیل کنیم.

وی افزود: سال گذشته ۱۳ مجوز میرشکار و سال ۹۸ هم ۱۶ مجوز میرشکار در راستای تعدیل جمعیت این جانور و برای جلوگیری از خسارت آن در منطقه نهبندان صادر کردیم.

مودی عنوان کرد: در منطقه حفاظت شده شاسکوه هم شاهد خسارت تشی به درختان بنه هستیم و در راستای کاهش خسارت این جانور اطراف بیش از ۲ هزار درخت را فنس‌کشی کردیم.

فنس‌کشی و سنگ‌چینی راهکار اساسی نیست

وی در عین حال گفت: با فنس‌کشی و سنگ‌چینی اطراف درختان بنه مشکل به‌طور اساسی حل نخواهد شد زیرا این جانور برای تامین مواد غذایی خود به سمت سایر نقاط و منابع غذایی از جمله مزارع و باغات خواهد رفت و باید تصمیم اساسی‌تر بگیریم.

معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی اضافه کرد: برای مقابله با این جانور اگر تصمیم ضربتی و بدون مطالعه هم بگیریم، کار اشتباهی است.

به گفته وی بهترین راهکار ممکن در زمینه مقابله با تشی این است که در قالب یک طرح تحقیقاتی بدانیم ظرفیت عرصه‌های طبیعی برای نگهداشت چه جمعیتی از این جانور با توجه به‌ کنترل کننده‌های طبیعی آن مطلوب است، همچنین میزان زادآوری و جمعیت فعلی آن بررسی و سپس نسبت به تعدیل اقدام شود.

این در حالی است که جنگل‌های خودرو در تنوع زیستی و کاهش ریزدگردها هم نقش مهم و اساسی دارد و اگر درختان بنه از بین بروند بسیاری از گونه‌های جانوری و تنوع زیستی منطقه نیز از بین خواهد رفت و نبود آنها در ایجاد و افزایش گرد و غبار تاثیر بسزایی دارد.

خسارت تشی به ۵۰ هزار هکتار از جنگل‌های نهبندان

رییس اداره جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی در این باره گفت: هجوم تشی به درختان بنه از سال ۱۳۹۴ همزمان با تشدید خشکسالی بحرانی شده و تاکنون به ۵۰ هزار هکتار از جنگل‌های بنه در شهرستان نهبندان خسارت زده که حدود پنج درصد این جنگل‌ها به‌طور کامل نابود شده است.

محمودی افزود: همچنین ۲۰ تا ۳۰ درصد درختان بنه در شهرستان نهبندان آسیب بالایی بر اثر هجوم جانور تشی دیده‌اند.

وی با اشاره به اینکه بیشترین آسیب جانور تشی در شهرستان‌های نهبندان و زیرکوه بوده است گفت: در شهرستان زیرکوه ۲۰ هکتار بر اثر حمله تشی دچار خسارت شده که در این سطح ۵۰ درصد درختان دچار آسیب جدی شده‌ و ۱۰ درصد به‌طور کامل خشک شده‌اند.

رییس اداره جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی بیان کرد: تشی جانوری است که از ریشه و پیاز گیاهانی از جمله زعفران و سیب زمینی تغذیه می‌کند ولی به دلیل تغییر شرایط اقلیمی و کمبود غذا ناشی از خشکسالی به درختان بنه هجوم آورده و با تغذیه از پوست آنها خسارت فراوانی را به درختان وارد می‌کند که در نهایت باعث خشکیدگی درخت می‌شود.

وی افزود: این جانور باعث نابودی و خشک شدن درختان بنه با قدمت بالا در نهبندان شده و در سطح استان هم خسارت‌های شدیدی را به محصول زعفران کشاورزان وارد می‌کند.

تشی یا سیخور جوندگان بزرگی هستند که بخش‌ زیادی از سطح بدن آنها برای حفاظت از گزند حیوانات شکارچی، پوشیده از خارهای تیز و بلند است و همین خارها جانور را از سایر پستانداران متمایز می‌کند ولی نباید آن را با جوجه تیغی یا خارپشت اشتباه گرفت.

این جانور در بیشتر زیستگاه‌ها اعم از جنگلی، کوهستانی، استپی و بیابانی زندگی می‌کند، گاهی نیز پیرامون باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی ساکن می‌شود.

همچنین کارشناسان محیط زیست از تشی به عنوان جانور شب کار یاد می‌کنند به گونه‌ای که شب دیروقت از لانه خود خارج می‌شود و سحرگاه قبل از روشن شدن هوا به لانه خود باز می‌گردد.